Thi Trượt (Xã Luận)

[008]

Người Đảng Cộng Hòa Cứ Vẫn Trượt Bài Thi Kinh Tế Vi Khuẩn
By Paul Krugman


Trút bệnh vào người khác không phải là “quyền chọn lựa cá nhân.”

Ngày hôm nọ Thống Đốc Florida là Ron DeSantis đã mở miệng nói điều hết sức ngu xuẩn. Tôi biết, tôi biết chứ: Có lẽ sẽ khó tìm được hơn một ngày nào khác trước đây mà DeSantis không nói ra điều nào ngu xuẩn như ngày hôm đó. Nhưng ý tôi là muốn cho thấy chính cái đầu đần độn loại này đây mới giúp chúng ta hiểu được tại sao cách chúng ta đối phó với siêu vi khuẩn corona lại gây ra tình trạng thê thảm đến thế so với các quốc gia giàu có khác.

Florida nay tất nhiên đã trở thành vùng đất hứa của Covid-19, với số người mới bị nhiễm tăng vọt và mỗi ngày số người chết vẫn cứ nhiều hơn cả Khối Âu Châu gộp lại, dù dân số của họ đông hơn gấp 20 lần dân số Florida. Nhưng DeSantis sẽ hoàn toàn không nghĩ đến chuyện hủy bỏ bất cứ lệnh nào đã hấp tấp cho phép hoạt động lại quá sớm; ông ta còn không chịu đóng cửa những nơi lý tưởng làm ổ ấp ủ siêu vi khuẩn corona.

Ông ta còn nhất quyết để cho các phòng tập thể dục vẫn tiếp tục mở cửa — đây là những chỗ bưng bít đầy người trong đó hít thở hổn hển hồng hộc. Tại sao vậy? Vì “nếu là người cường tráng khỏe mạnh thì có rất ít rủi ro bị bệnh nghiêm trọng.”

Sự thật không phải như vậy. Ngay cả người khỏe mạnh cũng vẫn có thể bị bệnh nặng vì Covid-19. Và nếu có ai đã thực sự có bước chân vào phòng tập thể dục thì ắt cũng biết là không phải người nào trong đó cũng đều là thanh niên thiếu nữ khỏe mạnh cường tráng.

Nhưng những chuyện này đều là chuyện ngoài lề. Lý do chúng ta cần đóng cửa phòng tập thể dục không phải là để bảo vệ người tập, mà là để bảo vệ những người khác có thể bị người tập lây bệnh sang họ. Ngay cả những người sống chỉ để tập thể dục cũng có gia đình, bạn bè, và đồng nghiệp; người thanh niên cử tạ có thể không hề hấn gì, nhưng những người lớn tuổi bị bệnh vì anh ta quanh quẩn ở trong lò ấp vi khuẩn thì lại rất có thể bị mất mạng.

Đây là chuyện thật là hiển nhiên với tất cả mọi người. Cơn đại dịch hoành hành đến nay đã qua 5 tháng và gần 140,000 người phải bỏ mạng mà nhiều người thuộc Đảng Cộng Hòa vẫn không hiểu được hoặc không chịu hiểu cái lý lẽ là những loại chọn lựa cá nhân này có các hậu quả vượt xa hơn các hậu quả mà chính những người chọn hành động đó phải chịu.

Nói về cái tâm lý điên khùng nhất quyết không chịu đeo mặt nạ chẳng hạn. Một phần là do lòng dạ cứ lo âu thấp thỏm về nam tính(1) của mình mà người ta không chịu áp dụng biện pháp đề phòng đơn giản nhất, rẻ tiền nhất chỉ vì sợ mặt nạ làm cho mình trông thành anh nhà quê nhà mùa. Phần khác vì phân tranh văn hóa: chỉ có kẻ tự do phóng... đãng(2) mới đeo mặt nạ, do đó ta không đeo. Nhưng phần lớn là vì người ta xem quyền chọn lựa cá nhân như một món đồ vật họ nhất mực ưu ái.

Có nhiều chuyện đúng là phải tùy mỗi người có quyền chọn lựa theo ý riêng của mình. Tôi có thể không hợp gu với người nào đó về âm nhạc hoặc không muốn làm cùng những việc họ làm với người lớn đồng tình khác, nhưng tôi không có lý do chính đáng nào để xen vào những chuyện này vốn hoàn toàn không phải chuyện của tôi.

Tuy nhiên, có những chuyện không phải là chuyện về riêng ai cả. Chuyện có tháo nước cống chưa lọc vào một hồ nước công cộng hay không thì không phải là chuyện tùy ý chọn lựa của riêng cá nhân nào cả. Và đến phòng tập thể dục hoặc không chịu đeo mặt nạ trong thời gian đang xảy ra cơn đại dịch cũng giống hệt như chuyện tháo nước cống vào hồ: đó là hành vi có thể tiện lợi cho người làm chuyện đó, nhưng lại gây nguy hiểm cho người khác.

Một lần nữa, đây là chuyện hết sức hiển nhiên với tất cả mọi người. Đây là lẽ thường; và tình cờ thay, đây cũng là chuyện kinh tế cơ bản. Lớp Econ 101(3) có nhiều chuyện hay ho để nói về các thị trường tự do (có lẽ quá nhiều chuyện hay ho, nhưng xin để dành dịp khác), nhưng không hề nói đến lý lẽ nào là nếu cứ mặc cho tự do hoạt động thì các thị trường này có thể giải quyết được vấn đề do “các hậu quả ngoại bộ” gây ra — tức là các phí tổn mà cá nhân hoặc thương nghiệp áp đặt lên những thành phần khác không tự chủ được trong vấn đề này. Ô nhiễm là một thí dụ điển hình bấy lâu nay về một hậu quả ngoại bộ đòi hỏi chính quyền phải can thiệp, nhưng gieo rắc truyền nhiễm khắp nơi một loại siêu vi khuẩn nguy hiểm cũng gây ra chính những vấn đề như thế.

Ấy vậy mà nhiều người mang khuynh hướng bảo thủ dường như vẫn không có khả năng hoặc không muốn hiểu vấn đề đơn giản này. Và xem ra họ cũng không hiểu được một vấn đề liên hệ nữa — là có những việc phải được thực hiện bằng chính sách công hơn là đề xướng cá nhân. Và quan trọng nhất trong số “những việc công ích” này có lẽ là kiến thức khoa học.

Một số độc giả có thể cũng đã biết là Thượng Nghị Sĩ Hoa Kỳ Rand Paul — người tự cho mình là người theo chủ nghĩa tự do cá nhân tối đa — chỉ nhắm vào bác sĩ Anthony Fauci mà chỉ trích không ngừng. Hồi Tháng Năm, ông ta đã miệt thị Fauci vì ông bác sĩ này đưa ra lời cảnh cáo là nếu cho phép hoạt động lại quá sớm sẽ có thể đưa đến tình trạng bùng phát thêm số người bị nhiễm Covid-19. Mới đây hơn, xem chừng như vẫn ngoan cố dù sự thật cho thấy bác sĩ Fauci nói đúng, ông ta lại đòi hỏi Fauci phải “nhún nhường” và tỏ ra phần nào “lạc quan”.

Nhưng điều khiến tôi thấy kỳ quái là cách ông Paul biện minh cho những lần công kích các đề nghị của vị bác sĩ chuyên khoa dịch bệnh này: là ông ta viện dẫn các học thuyết về thị trường tự do của Friedrich Hayek nguyên văn như sau. “Hayek nói đúng: Chỉ có quyền hạn và quyền quyết định tản rộng xuống mọi người, dựa trên hằng triệu tình huống cá nhân, mới có thể quyết định được mỗi người nên chọn các loại rủi ro và hành vi nào.”

Bất luận ai nghĩ như thế nào về Hayek (mà chắc ai cũng đều có thể đoán được là tôi không phải là người hâm mộ ông ta), lập luận này vẫn thật là quái dị. Việc tản quyền quyết định có thể làm được nhiều việc thật, nhưng lại không thể làm được việc quyết định sự thật khoa học như thế nào. Và ngay cả những người mang khuynh hướng bảo thủ cũng đã từng hiểu là khả năng chuyên môn thật quan trọng và phát huy công trình nghiên cứu khoa học là một vai trò chính đáng và cần thiết của chính quyền.

Nhưng những người bảo thủ, và người Đảng Cộng Hòa nay đã thay đổi. Người Mỹ cánh hữu ngày nay từ chối bất cứ trách nhiệm nào giữa con người với nhau, và bịt miệng các chuyên gia nào cố sức nói với những người nắm quyền những điều họ không muốn nghe.

Và chính cái tính ích kỷ và cố ý không muốn biết này nay lại là kim chỉ nam của nhiều bộ phận trong guồng máy chính trị của chúng ta và cũng là phần lớn lý do tại sao Hoa Kỳ lại trượt bài thi Covid-19 thê thảm đến như thế.

The Times is committed to publishing a diversity of letters to the editor. We’d like to hear what you think about this or any of our articles. Here are some tips. And here’s our email: letters@nytimes.com. Follow The New York Times Opinion section on Facebook, Twitter (@NYTopinion) and Instagram. Paul Krugman has been an Opinion columnist since 2000 and is also a Distinguished Professor at the City University of New York Graduate Center. He won the 2008 Nobel Memorial Prize in Economic Sciences for his work on international trade and economic geography. @PaulKrugman

Source: https://www.nytimes.com/2020/07/18/o...economics.html
_______________________
(1) hay còn gọi là cái tính đực rựa đực rượng cái gì gì đó
(2) tức là những người bị gán cho cái danh… thơm tho là “tả khuynh cực đoan”
(3) Lớp Kinh Tế Năm Đầu Đại Học
* Mọi sai lầm, từ chữ đến ý, đều là lỗi của người dịch và bản gốc tiếng Anh đăng trên tờ New York Times mới là lời lẽ chính tông của tác giả