Suy nghĩ 1 chấm 5

[005]

[Nhã Uyên]

Chương trình hữu ích, giá trị cao. Thích cách nói chuyện của anh Sean Lê và Giáo sư Quyên Di. Thanks anh 005 đã mang lên.

Tuy nhiên, NU, như anh Sean Lê, hơi ngạc nhiên khi GS nói từ vựng “thông tin” là động từ, thay vì danh từ. Lâu nay, NU quen dùng “thông tin” theo nghĩa danh từ, ít khi theo nghĩa động từ, mặc dù NU hiểu thông tin còn là động từ. Có ai như NU không?

[Thùy Linh]

Beo muội khoẻ hôn, có tỷ cũng dùng "thông tin" danh từ thôi .

[hư tâm]

Cũng như mọi người, ht cũng chỉ biết chữ "thông tin" là danh từ. Sẵn dịp muốn nói điều này: ở trong nước, họ dùng lẫn lộn hai chữ "thông tin" và "tin tức". Chẳng hạn: theo thông tin của tờ New York Times thì tổng thống Biden sẽ tái ứng cử chức tổng thống năm 2024.

[008]

Thời tui còn đi học ở Sài Thành thì chỉ dùng “thông tin” là động từ, mãi sau này tui mới thấy xài như danh từ. Hồi tui mới đọc thấy “thông tin” bị xài như danh từ (chẳng hạn như “đi tìm kiếm thông tin của người nào đó”) là tui… choáng váng xây xẩm mặt mày cũng hệt như khi nhìn thấy “lái xe” bị dùng làm danh từ thay cho “tài xế” vậy (thuê 3 lái xe cho công ty)!

Bây giờ tương đối quen mắt quen tai rồi nên không còn choáng váng nữa nhưng mỗi khi gặp hay nghe xài “thông tin” kiểu danh từ như trên là tui vẫn cứ … nhăn nhăn cái mặt dù không nói gì cả chứ không tỉnh queo cười cười được như thầy Quyên Di! Còn khi thấy “gia trưởng” bị xài thành tĩnh từ theo nghĩa “độc đoán, độc tài, kẻ cả, hống hách, ra oai, khó khăn, nghiêm khắc, hà khắc, khắc nghiệt,…” thì tui cũng bức cái xúc xích (bực dọc) không kém!

Thông tin = thông tín = thông tấn (động từ) = loan tin, đưa tin, báo tin.
Thông tín viên = người đưa tin (phóng viên)
Bộ thông tin = Cơ quan loan tin;
Bộ thông tin và chiêu hồi = Cơ quan loan tin và gọi về (kêu gọi cán binh cộng sản bỏ đường tà mà quay về nẻo chính)

Ngày trước có một thời VNCH đổi tên gọi Bộ Trưởng thành Tổng Trưởng và ông Tôn Thất Thiện khi giữ chức Bộ Trưởng Bộ Thông Tin thì trở thành Tổng Trưởng Thông Tin Tôn Thất Thiện*. Từ đó mà mỗi khi chơi trò nói câu nào toàn vần T thì thế nào cũng có “Tổng Trưởng Thông Tin Tôn Thất Thiện” trong đó, nhất là khi viết tắt là “TTTTTTT”.
__________
*Cách đây mấy chục năm tui có gặp ông Tôn Thất Thiện một lần ở Montreal. Tui mới xem lại trên net thấy họ ghi ông qua đời năm 2014 ở Ottawa.

[008]

[hư tâm]

Có thét mét với anh 008, chữ thông tin được dùng như danh từ nếu không lầm là do dịch từ chữ information, nếu không dùng chữ thông tin như danh từ, vậy chúng ta dùng chữ gì để dịch chữ information? ht có suy nghĩ thế này, có thể gọi là đi ngược chiều, hay unpopular opinion, là theo thời gian thì sự phân biệt danh từ, động từ, tính từ... bị xóa đi, dùng qua lại là việc có thể chấp nhận và thực tế tiếng Anh cũng đã và đang có tình trạng như vậy. Xin đơn cử(*): hồi xưa tiếng Anh phân biệt invite/ invitation; reveal/ revelation... mà giờ đây họ dùng một dạng duy nhất : invite, reveal khi với dạng danh từ và khi với dạng động từ tùy theo văn mạch mà người nghe, người đọc sẽ tự hiểu thuộc dạng nào. Mấy chữ bây giờ họ dùng như bảo vệ, lái xe... nghe chói tai nhưng ht nghĩ cũng có thể thông qua. Chúng ta đôi khi cũng có nói những câu tương tự như :"Chị ấy là người rất tâm lý". Chữ "tâm lý" rõ ràng là danh từ nhưng đã bị chuyển qua tính từ, chúng ta nghe, dùng riết cũng thấy bình thường. Túm lại cái point ht muốn nói là ngôn ngữ chuyển động, chúng ta không thể giữ cho nó đứng cố định một chỗ, giả như mấy ông Phạm Quỳnh, Khái Hưng... đội mồ sống lại ở khoảng năm 1970 thì cũng thấy cái tiếng Việt có những cái kỳ cục, kỳ khôi, kỳ quặc, tuy nhiên không phải thay đổi mới nào của tiếng Việt thì ht cũng hoan nghinh nhiệt liệt và "hồ hởi" đón chào, thí dụ như liên hệ thay vì liên lạc, góa phụ thay vì quả phụ, thập kỷ thay cho thập niên, diễu hành thay vì diễn hành, kỳ công thay vì công phu... Nói đến đây, sực nhớ một chữ "cực" phổ biến cả trong nước cũng như hải ngoại nhưng dùng sai so với trước kia, đó là hai chữ "tản mạn". Thí dụ: tản mạn về bánh mứt, tản mạn về tình yêu, tản mạn về hoa xuân... Dùng phổ biến đến nỗi hầu như không còn mấy ai nhận ra sai, và nếu có ai bảo là sai thì cũng ngớ ra. Thật ra chữ "tản mạn" chỉ là trạng từ bổ túc cho động từ, chẳng hạn : viết tản mạn, suy nghĩ tản mạn... nhưng bây giờ thì mọi người kể cả có cái ông học giả nghiêng cú tiếng Dziệc nọ cũng dùng chữ tản mạn với tính cách động từ như nói trên, mới đầu ht thấy cũng nhăn nhăn như khỉ ăn ớt nhưng dần dần quen và chấp nhận thực tế.

(*) Đơn cử. Chữ này rất nhiều người dùng không đúng, nói thẳng ra kể cả các bậc giáo sư, học giả... Đơn nghĩa là một, điều này ai cũng biết, thế nhưng rất nhiều người sau khi viết chữ "đơn cử" là họ liệt kê ra nhiều thứ, nhiều người... như vậy là đâu còn "đơn cử" nữa mà là "đa cử" rồi!

P.S. Câu nêu trên "Chị ấy rất tâm lý", chúng ta có thể hiểu, nhưng còn câu theo kiểu thời nay bên bên hay dùng :"Anh ta/ cô ta rất tâm trạng" thì thú thiệt không hiểu câu đó noái chi chi.

[008]

Có thét mét với anh 008, chữ thông tin được dùng như danh từ nếu không lầm là do dịch từ chữ information, nếu không dùng chữ thông tin như danh từ, vậy chúng ta dùng chữ gì để dịch chữ information? ht có suy nghĩ thế này, có thể gọi là đi ngược chiều, hay unpopular opinion, là theo thời gian thì sự phân biệt danh từ, động từ, tính từ... bị xóa đi, dùng qua lại là việc có thể chấp nhận và thực tế tiếng Anh cũng đã và đang có tình trạng như vậy. Xin đơn cử(*): hồi xưa tiếng Anh phân biệt invite/ invitation; reveal/ revelation... mà giờ đây họ dùng một dạng duy nhất : invite, reveal khi với dạng danh từ và khi với dạng động từ tùy theo văn mạch mà người nghe, người đọc sẽ tự hiểu thuộc dạng nào. Mấy chữ bây giờ họ dùng như bảo vệ, lái xe... nghe chói tai nhưng ht nghĩ cũng có thể thông qua. Chúng ta đôi khi cũng có nói những câu tương tự như :"Chị ấy là người rất tâm lý". Chữ "tâm lý" rõ ràng là danh từ nhưng đã bị chuyển qua tính từ, chúng ta nghe, dùng riết cũng thấy bình thường. Túm lại cái point ht muốn nói là ngôn ngữ chuyển động, chúng ta không thể giữ cho nó đứng cố định một chỗ, giả như mấy ông Phạm Quỳnh, Khái Hưng... đội mồ sống lại ở khoảng năm 1970 thì cũng thấy cái tiếng Việt có những cái kỳ cục, kỳ khôi, kỳ quặc, tuy nhiên không phải thay đổi mới nào của tiếng Việt thì ht cũng hoan nghinh nhiệt liệt và "hồ hởi" đón chào, thí dụ như liên hệ thay vì liên lạc, góa phụ thay vì quả phụ, thập kỷ thay cho thập niên, diễu hành thay vì diễn hành, kỳ công thay vì công phu... Nói đến đây, sực nhớ một chữ "cực" phổ biến cả trong nước cũng như hải ngoại nhưng dùng sai so với trước kia, đó là hai chữ "tản mạn". Thí dụ: tản mạn về bánh mứt, tản mạn về tình yêu, tản mạn về hoa xuân... Dùng phổ biến đến nỗi hầu như không còn mấy ai nhận ra sai, và nếu có ai bảo là sai thì cũng ngớ ra. Thật ra chữ "tản mạn" chỉ là trạng từ bổ túc cho động từ, chẳng hạn : viết tản mạn, suy nghĩ tản mạn... nhưng bây giờ thì mọi người kể cả có cái ông học giả nghiêng cú tiếng Dziệc nọ cũng dùng chữ tản mạn với tính cách động từ như nói trên, mới đầu ht thấy cũng nhăn nhăn như khỉ ăn ớt nhưng dần dần quen và chấp nhận thực tế.

(*) Đơn cử. Chữ này rất nhiều người dùng không đúng, nói thẳng ra kể cả các bậc giáo sư, học giả... Đơn nghĩa là một, điều này ai cũng biết, thế nhưng rất nhiều người sau khi viết chữ "đơn cử" là họ liệt kê ra nhiều thứ, nhiều người... như vậy là đâu còn "đơn cử" nữa mà là "đa cử" rồi!

P.S. Câu nêu trên "Chị ấy rất tâm lý", chúng ta có thể hiểu, nhưng còn câu theo kiểu thời nay bên bên hay dùng :"Anh ta/ cô ta rất tâm trạng" thì thú thiệt không hiểu câu đó noái chi chi.

Hếlô anh/chị HT (hông hiểu sao tui lại có cái inkling anh là chị). Anh nói nghe thuận lỗ tai đa nhưng riêng phần “dần dần quen và chấp nhận thực tế” thì tui không rõ ý anh cho lắm. Sau khi đã quen và chấp nhận thực tế rồi thì ta có nên chấp nhận thành đúng luôn không? Gì chứ chuyện “dần dần quen và chấp nhận thực tế” thì dù không kê súng vào đầu tui thì tui cũng phải chấp nhận thôi! Tui đã quen rồi và biết đó là thực tế từ lâu rồi, nhưng khi có dịp “hống” vài câu hoặc có ai thắc mắc thắc mậy gì đó tui đều... hồ hởi nói ra những gì tui nghĩ là sai và những gì tui nghĩ là đúng!

Tui không hề có ý khư khư đè ngôn ngữ xuống nằm ì một chỗ và cũng không thể bắt buộc người khác phải dùng chữ như thế nào hay nằng nặc cho chữ tui dùng mới là đúng nhưng anh đã có théc méc thì tui xin giải đáp.

Tui cũng vẫn chấp nhận chữ mới miễn là cách cấu tạo chữ mới có căn bản hợp lý và chính xác (nếu còn hay nữa thì quý hóa quá!). Có rất nhiều ý niệm xã hội ta ngày trước không có cho nên không có chữ hoặc tên gọi trong tiếng Việt. Tiếng nước nào cũng phải biến hóa và tiến hóa để thích nghi với các ý niệm mới hoặc các tiến bộ về mọi lãnh vực từ xã hội đến môi trường, kỹ thuật, khoa học v.v. do đó chuyện đặt, chế, ghép, chữ mới là chuyện đương nhiên. Trong công việc của tui trước kia, nhiều khi chính tui phải “sáng chế” chữ mới, dù là tiếng Anh hay tiếng Việt. Tóm lại là tui biết gì, biết như thế nào thì tui cứ trình bày ra hết, còn ai ưng ý thì tha hồ mượn mà dùng, không ưng ý hoặc không quen thì cứ dùng chữ khác theo ý họ. Cũng như ông Quên Đi, í nhầm, ông Quyên Di chứ, có nói “ta chỉ có thể giữ những gì ta nghĩ là đúng cho gia đình ta” và các gia đình khác cũng chỉ làm được đến thế là cùng.

Tui nghĩ những người thuộc thế hệ trước có lợi thế hơn chút so với các thế hệ sau là đã trải qua một thời chữ nghĩa trước kia cho nên có thêm chút vốn liếng để cân đong đo đếm so sánh với những chữ thời nay mà chọn ra chữ họ nghĩ là đúng, chính xác, và hay hơn để dùng. Các thế hệ sau này không hề biết đến hoặc biết rất ít những chữ thời đó nên không có gì để so sánh mà chọn lọc và chỉ biết những chữ bị dùng sai, chế bậy, hoặc dịch (hạch) nghĩa đen từng chữ từ tiếng Mỹ, tiếng Tàu ra rồi cứ nghĩ những chữ đó là tiếng Việt “chỉnh”, “chuẩn”, và… “tốt”! Do đó, riêng phần tui khi có dịp là tui viết luôn tờ sớ để giải thích hoặc nêu ra những chữ đó cho các em có thêm food for thought. (chưa nghĩ ra kịp tiếng Việt nên nói như thế nào cái ý niệm food for thought này).

Đó là chung chung như vậy vì chuyện này không thể bàn luận trong một vài trang ở đây mà đủ cho được. Sau đây tui sẽ lần lượt address những điểm anh nêu ra ở trên. (Đấy, một lần nữa tiếng Anh nó có động từ address này khỏe re mà nhất thời tui vẫn chưa nghĩ ra được phải gọi là gì trong tiếng Việt) và tui cũng chỉ nói được về những cách tui xoay sở và những chữ tui dùng trong số nhiều cách khác và nhiều chữ khác.

(*) Đơn cử. Chữ này rất nhiều người dùng không đúng, nói thẳng ra kể cả các bậc giáo sư, học giả... Đơn nghĩa là một, điều này ai cũng biết, thế nhưng rất nhiều người sau khi viết chữ "đơn cử" là họ liệt kê ra nhiều thứ, nhiều người... như vậy là đâu còn "đơn cử" nữa mà là "đa cử" rồi!

Tui xin bàn chuyện “đơn cử” này trước vì ngắn gọn nhất.
Dà đúng vậy, nhưng không phải vì họ cứ bày hàng ra một đống dù chỉ xin “đơn cử” mà ta phải chấp nhận gọi như vậy là đúng. Bậc giáo sư học giả hay học dối học thật gì mà dùng sai thì ta vẫn phải nói là họ dùng sai. Nếu ta đã biết là sai thì càng không nên “hòa đồng” dùng theo họ và ngàn ngàn triệu triệu người khác mà lại càng phải khư khư giữ lại cách dùng đúng, chẳng phải là cố làm chuyện “đội đá vá trời” gì, mà giữ lại cho chính ta, gia đình ta là đủ rồi (lời khuyên của thầy Quyên Di).

chữ thông tin được dùng như danh từ nếu không lầm là do dịch từ chữ information, nếu không dùng chữ thông tin như danh từ, vậy chúng ta dùng chữ gì để dịch chữ information?

Dà, tui cũng nghĩ thế, là họ dịch danh từ information thành “thông tin” rồi cứ thế mà xài tưới xượi xà bần! Tui xin trả lời câu hỏi của anh bằng cách nêu ra một vài trường hợp information là danh từ và tùy theo nghĩa của information trong mỗi câu mà tui dịch ra như thế nào chứ không có một chữ chung cho tất cả mọi trường hợp:
1) For more information: muốn biết thêm chi tiết (trong trường hợp này information = details)
2) Don’t disclose personal information: đừng tiết lộ dữ kiện cá nhân (trong trường hợp này information = data = facts)
3) The information shall list all the offenses charged: Cáo trạng phải nêu rõ tất cả những tội danh đang bị truy tố (trong trường hợp này information = accusation = complaint , và gần = indictment).
4) Do you have any information about his whereabouts?: Ông có tin tức gì về hành tung của hắn không?

Có khi cũng cùng một danh từ information trong 4 trường hợp trên nhưng dùng trong những câu khác tui có thể lại dịch khác, tùy theo câu mới đó như thế nào và trong bối cảnh gì.

(mai ăn tiếp khỏi trả tiền)

[005]

Thông-tin là động từ. Theo như từ điển Nguyễn văn Đức ngày xửa ngày xưa có mẹ bán dưa ở trang 1590 trên mạng nè, có luôn câu ví dụ theo sau "gởi tin tức":

Ngoài ra tui còn có quyển từ điển Việt-Pháp của Đào Văn Tập do nhà sách Vĩnh Bảo phát hành năm 1950 ở Sài-Gòn cũng viết "thông tin" - "dịch ra" - là "informer". Nghĩa là động từ tiếng Pháp có nghĩa là truyền tin tức, chuyển tin tức, đưa tin tức. (động từ 1000 phần trăm )

Tuy nhiên dân miền Trung và miền Nam ít dùng chữ "thông tin" theo nghĩa "gửi tin" mà dùng động từ "báo tin", "đưa tin". Cho nên chữ "thông tin" bị mai một. Sau này các ông các bà dựng lên thành danh từ rồi người sử dụng cứ quen dần không còn để ý nữa.

[005]

Chương trình hữu ích, giá trị cao. Thích cách nói chuyện của anh Sean Lê và Giáo sư Quyên Di. Thanks anh 005 đã mang lên.

Tuy nhiên, NU, như anh Sean Lê, hơi ngạc nhiên khi GS nói từ vựng “thông tin” là động từ, thay vì danh từ. Lâu nay, NU quen dùng “thông tin” theo nghĩa danh từ, ít khi theo nghĩa động từ, mặc dù NU hiểu thông tin còn là động từ. Có ai như NU không?

yeap, 5 thấy hay hay nên đăng lên chơi. Chữ "thông tin" ngày nay ở VN dùng là danh từ. Dùng sai riết rồi quen dần như ông Quyên Di nêu lý do, rồi chấp nhận luôn.

Đúng ra gọi là "thông tín", "thông tấn". Tiếng Hán-Việt. Thông tín viên là người đưa tin tức. Thông tấn xã là nơi loan tin tức.

Tái bấm: nhân trong cái clip phỏng vấn có nói chữ liên hệ <=> liên lạc.
Ngày xưa giữa thầy cô và phụ huynh học sinh có cái sổ làm vật "thông tin" gọi là "thông tín bạ". Sau 1975, thì người ta gọi là "sổ liên lạc". Cũng ô cơ!
Cũng may là lúc đó chưa có mốt dùng chữ "liên hệ". Nếu không cái "thông tín bạ" trở thành "sổ liên hệ" thì tiêu rồi.